MOJE NAJSTARSZE POCZTÓWKI WARSZAWSKIE

W swoim zbiorze kart pocztowych posiadam ponad 11 tysięcy pocztówek z Warszawy, z tego znaczną przewagę  stanowią karty wydane do 1939 roku. Do najrzadszych i nielicznie spotykanych i to nie tylko na aukcjach filokartystycznych, należą pocztówki warszawskie z końca XIX wieku, a ściślej mówiąc te najstarsze czyli z ok. 1895 roku. Do takich pocztówek niewątpliwie należy  wydana nakładem Edwarda Chodowieckiego w 1895 roku, najstarsza seria pięciu, kart ozdobiona widokami Warszawy i Łazienek. Do dzisiaj znane były trzy z nich, a mianowicie: widok Ratusza, Teatru Wielkiego i  Pomnik Jana III Sobieskiego na moście w Łazienkach. Wszystkie te karty zostały wydane w ozdobnej, kwiatowej winiecie. Pozostałe pocztówki,  których do tej pory nie znaliśmy, przedstawiały Pałac w Łazienkach i Zamek Królewski z pomnikiem Zygmunta III Wazy. Wszystkie te karty przedstawiały najbardziej zbanalizowane obiekty Warszawy, aby nie było problemów z carską cenzurą, wszechobecną w tamtych czasach. Reprodukcje dwóch z nich  można zobaczyć w artykule Jacka Jackowskiego  w  „Filokartyście” nr 3/5 z 1996 roku. Kartki Edwarda Chodowieckiego, prawdopodobnie drukowane poza granicami,   mogły być przywiezione bez przeszkód do kraju, ponieważ nie zawierały zabronionej symboliki i przedstawiały tylko budowle historyczne na trwale związane z Warszawą. Ukazane na kartach pomniki dotyczyły zbyt odległej przeszłości, aby mogły stanowić zagrożenie dla porządku prawnego carskiej Rosji. Można było wówczas drukować na pocztówkach portrety tylko takich bohaterów narodowych, którzy działali w czasie pełnej niepodległości Polski, a ich bojowa działalność nie była nigdy kierowana przeciwko Rosji. W „Słowniku nakładców i wydawców pocztówek na ziemiach polskich oraz poloników” Jerzego Morgulca można odnaleźć hasło: Chodowiecki Edward (syn Antoniego) późniejszy prokurent w firmie swojego ojca, wydał serię artystycznych widokówek uznawanych obecnie za pierwsze karty wydane w Warszawie w 1895 roku, a na końcu tekstu jest wydrukowana  literka „P”, która oznacza, że  szacunek ilościowy wydanych kart  znany jest  tylko z pojedynczych egzemplarzy. W moim zbiorze są dwie pocztówki Edwarda Chodowieckiego. Pierwsza karta, z nie zapisanym i nieużytym pocztowo rewersem, wydana na pożółkłym papierze, z widokiem Zamku  Królewskiego i kolumny Zygmunta III Wazy, o wymiarach 140X92 mm, z winietą kwiatową i napisami drukowanymi umieszczonymi pod nią: WYD: E. CHODOWIECKI., napis Souvenir de Varsovie umieszczony został w górnym prawym rogu  z liternictwem i napisami w języku francuskim, prawdopodobnie ta karta nie była  jeszcze nigdy reprodukowana. Druga karta, która była już opisywana i przedstawiana w 1996 roku w „Filokartyście”, przedstawia Ratusz z Teatrem Wielkim i jest to karta o odcieniu lekko szarawym, użyta pocztowo z korespondencją z 1897 roku i  ostemplowanymi znaczkami z 18 sierpnia 1897 roku. Wymiary tej karty są identyczne jak poprzedniej, grubość papieru także, winieta kwiatowa wydrukowana jest w tym samym stylu, a napisy wykonane są  w języku francuskim i także są identyczne jak na tej pierwszej karcie. Oprócz tych dwóch bezcennych kart, chociaż opisywanych w różnych periodykach filokartystycznych, posiadam jeszcze jedną serię kart warszawskich wydanych na początku lat 90-tych XIX wieku, która to seria prawdopodobnie jeszcze nigdy i nigdzie nie była odnotowana w żadnej tego typu specjalistycznej literaturze. Do tych kart pocztowych należy niewątpliwie seria siedmiu kart warszawskich wydanych przez K. Schulza w Rydze. Wymiary tych kart są nieco inne od tych, które wydał E. Chodowiecki, a mianowicie wynoszą one 143X89 mm, wydane są na identycznym lekko pożółkłym i tej samej grubości papierze, jak pocztówki E. Chodowieckiego i także przedstawiają zbanalizowane obiekty warszawskie, żeby nie było problemów z cenzurą carską. Winiety kwiatowe są w podobnej formie i stylu co u E. Chodowieckiego, tylko bez motylka, tekst zamieszczony na nich jest w języku francuskim, a nazwisko wydawcy napisane drukowanymi literami, jak u E. Chodowieckiego: K. SCHULZ RIGA. SOUVENIR DE VARSOVIE. Budowle, w odróżnieniu od kart Chodowieckiego, opisane są w dwóch językach po polsku i francusku i przedstawiają one : 1. Ratusz, 2. Krakowskie Przedmieście, 3. Zamek Królewski, 4. Pałac w Wilanowie, 5. Sobór Prawosławny, 6. Teatr Letni w Ogrodzie Saskim, 7. Kościół Ewangelicko-Reformowany (jedyna karta wydana w poziomie). Wszystkie sześć kart przywiozłem z Paryża na przełomie lat 1975-1980. Karty są nie zapisane, bez korespondencji i znaczków na rewersach. Posiadają tylko napisy rosyjskie, a w lewym górnym rogu jest wydrukowany carski dwugłowy orzeł. W 2004 roku nabyłem w Wilnie siódmą tego typu kartę, która  przedstawia  w poziomym nadruku na awersie Kościół Ewangelicko – Reformowany. I jakie było moje zdziwienie jak po drugiej stronie tej karty zobaczyłem zapisany atramentem odręczny tekst w języku polskim o następującej treści: „Na pamiątkę dla Tadzika od Jadzi Warszawa 6. august. 1895.” I cóż by to mogło oznaczać ? Chyba to, że  właśnie w/w pocztówka ma najstarsze datowanie z opisywanych, co prawda nie potwierdzone pocztowo ale wszystko wskazuje na to, że tak jest. Analizując całą serię tych samych kart z Rygi, można dojść do wniosku, że mogły być one prawdopodobnie drukowane  w tym samym czasie albo może nawet wcześniej, co pocztówki Edwarda Chodowieckiego. Ciekawostką serii pocztówek wydanej przez Schulza, która jest w moim posiadaniu, jest także i to, że śledząc od wielu lat liczne aukcje krajowe, a ostatnio i zagraniczne (przez internet), nigdy nie spotkałem się z  tego typu pocztówkami warszawskimi sygnowanymi nazwiskiem K. Schulz. Nie ma też nazwiska  K. Schulza  w ogromnym spisie nakładców, jaki opracował Jerzy Morgulec. Po wnikliwym przeanalizowaniu dwóch kompletów kart  tj. serii Edwarda Chodowieckiego oraz K. Schulza i ich porównaniu ze sobą wynika, że wszystkie te karty mają wspólne cechy takie jak: identyczna gramatura papierowa, ten sam styl winiety kwiatowej umieszczonej w centralnej części karty na awersie, w ten sam sposób pod winietą umieszczone są  nazwiska wydawców wydrukowane czcionką składającą się z dużych liter, karty przedstawiają prawie te same zbanalizowane gmachy warszawskie, Zamek Królewski, Ratusz, nie są numerowane ani ocenzurowane. Co je natomiast różni od siebie, wymiary pocztówki Schulza są minimalnie większe od pocztówek Chodowieckiego myślę, że jest to kwestia niedokładnego przycięcia, adresy na rewersach u Chodowieckiego są drukowane w trzech językach rosyjskim, angielskim i francuskim natomiast na pocztówkach Schulza na rewersie jest tylko język rosyjski oraz jest wydrukowany w lewym górnym rogu carski dwógłowy orzeł, którego nie ma u Chodowieckiego. Podpisy na awersach u Chodowieckiego są tylko w języku francuskim, u Schulza są po polsku i francusku. Chodowieckiego seria składała się z pięciu kart, Schulza z przynajmniej siedmiu. Reasumując można wyciągnąć z tych porównań i analizy posiadanego materiału  następujące wnioski, że zarówno jedna jak i druga seria pocztówek była drukowana w niewielkim odstępie czasowym, wskazują na to zapisy korespondencji oraz stemple pocztowe z datami i znaczkami, nie wiadomo tylko dokładnie, która z tych serii była wydana wcześniej  i kto od kogo podpatrzył wzory do naśladowania jedno jest pewne, że obie te serie są pierwszymi i najstarszymi pocztówkami warszawskimi wydanymi  na początku lat 90-tych XIX wieku, poza granicami kraju jedna w Rydze, a druga chyba w Paryżu. Jeśli ktoś z Państwa interesuje się historią warszawskiej karty pocztowej i miałby na ten temat jakieś dodatkowe informacje lub materiały, zwłaszcza dotyczące K. Schulza, bardzo bym prosił o maila w tej sprawie na adres: jacek@asekurator2000.com.pl Wszystkie karty, o których pisałem i które zostały zreprodukowane na mojej varsavianistycznej stronie www.varsaviana.waw.pl w internecie, nie mogą być rozpowszechniane ani w jakikolwiek sposób wykorzystywane bez mojej zgody.

Literatura:

Pod redakcją Pawła Banasia „Aksjosemiotyka karty pocztowej II” wydawnictwo Uniwersytet Wrocławski i Korporacja Polonia, Warszawa 2004 rok,

Jacek Jackowski „Filokartysta”, nr 3/5, Warszawa 1996 rok,

Jerzy Morgulec „Słownik nakładców i wydawców pocztówek na ziemiach polskich oraz poloników”, Warszawa 2001-2004.