MOJE NAJSTARSZE
POCZTÓWKI WARSZAWSKIE
W swoim zbiorze
kart pocztowych posiadam ponad 11 tysięcy pocztówek z
Warszawy, z tego znaczną przewagę
stanowią karty wydane do 1939 roku. Do najrzadszych
i nielicznie spotykanych i to nie tylko na aukcjach
filokartystycznych, należą pocztówki warszawskie z końca
XIX wieku, a ściślej mówiąc te najstarsze czyli z ok.
1895 roku. Do takich pocztówek niewątpliwie należy
wydana nakładem Edwarda Chodowieckiego w 1895
roku, najstarsza seria pięciu, kart ozdobiona widokami
Warszawy i Łazienek. Do dzisiaj znane były trzy z nich, a
mianowicie: widok Ratusza, Teatru Wielkiego i
Pomnik Jana III Sobieskiego na moście w Łazienkach.
Wszystkie te karty zostały wydane w ozdobnej, kwiatowej
winiecie. Pozostałe pocztówki,
których do tej pory nie znaliśmy, przedstawiały
Pałac w Łazienkach i Zamek Królewski z pomnikiem
Zygmunta III Wazy. Wszystkie te karty przedstawiały
najbardziej zbanalizowane obiekty Warszawy, aby nie było
problemów z carską cenzurą, wszechobecną w tamtych
czasach. Reprodukcje dwóch z nich
można zobaczyć w artykule Jacka Jackowskiego
w „Filokartyście”
nr 3/5 z 1996 roku. Kartki Edwarda Chodowieckiego,
prawdopodobnie drukowane poza granicami,
mogły być przywiezione bez przeszkód do kraju,
ponieważ nie zawierały zabronionej symboliki i
przedstawiały tylko budowle historyczne na trwale związane
z Warszawą. Ukazane na kartach pomniki dotyczyły zbyt
odległej przeszłości, aby mogły stanowić zagrożenie
dla porządku prawnego carskiej Rosji. Można było wówczas
drukować na pocztówkach portrety tylko takich bohaterów
narodowych, którzy działali w czasie pełnej niepodległości
Polski, a ich bojowa działalność nie była nigdy
kierowana przeciwko Rosji. W „Słowniku nakładców i
wydawców pocztówek na ziemiach polskich oraz poloników”
Jerzego Morgulca można odnaleźć hasło: Chodowiecki
Edward (syn Antoniego) późniejszy prokurent w firmie
swojego ojca, wydał serię artystycznych widokówek
uznawanych obecnie za pierwsze karty wydane w Warszawie w
1895 roku, a na końcu tekstu jest wydrukowana
literka „P”, która oznacza, że
szacunek ilościowy wydanych kart
znany jest tylko
z pojedynczych egzemplarzy. W moim zbiorze są dwie pocztówki
Edwarda Chodowieckiego. Pierwsza karta, z nie zapisanym i
nieużytym pocztowo rewersem, wydana na pożółkłym
papierze, z widokiem Zamku
Królewskiego i kolumny Zygmunta III Wazy, o
wymiarach 140X92 mm, z winietą kwiatową i napisami
drukowanymi umieszczonymi pod nią: WYD: E. CHODOWIECKI.,
napis Souvenir de Varsovie umieszczony został w górnym
prawym rogu z
liternictwem i napisami w języku francuskim,
prawdopodobnie ta karta nie była
jeszcze nigdy reprodukowana. Druga
karta, która była już opisywana i przedstawiana w 1996
roku w „Filokartyście”, przedstawia Ratusz z Teatrem
Wielkim i jest to karta o odcieniu lekko szarawym, użyta
pocztowo z korespondencją z 1897 roku i
ostemplowanymi znaczkami z 18 sierpnia 1897 roku.
Wymiary tej karty są identyczne jak poprzedniej, grubość
papieru także, winieta kwiatowa wydrukowana jest w tym
samym stylu, a napisy wykonane są
w języku francuskim i także są identyczne jak na
tej pierwszej karcie. Oprócz tych dwóch bezcennych kart,
chociaż opisywanych w różnych periodykach
filokartystycznych, posiadam jeszcze jedną serię kart
warszawskich wydanych na początku lat 90-tych XIX wieku,
która to seria prawdopodobnie jeszcze nigdy i nigdzie nie
była odnotowana w żadnej tego typu specjalistycznej
literaturze. Do tych kart pocztowych należy niewątpliwie
seria siedmiu kart warszawskich wydanych przez K. Schulza
w Rydze. Wymiary tych kart są nieco inne od tych, które
wydał E. Chodowiecki, a mianowicie wynoszą one 143X89
mm, wydane są na identycznym lekko pożółkłym i tej
samej grubości papierze, jak pocztówki E. Chodowieckiego
i także przedstawiają zbanalizowane obiekty warszawskie,
żeby nie było problemów z cenzurą carską. Winiety
kwiatowe są w podobnej formie i stylu co u E.
Chodowieckiego, tylko bez motylka, tekst zamieszczony na
nich jest w języku francuskim, a nazwisko wydawcy
napisane drukowanymi literami, jak u E. Chodowieckiego: K.
SCHULZ RIGA. SOUVENIR DE VARSOVIE.
Budowle, w odróżnieniu od kart Chodowieckiego,
opisane są w dwóch językach po polsku i francusku i
przedstawiają one : 1. Ratusz, 2. Krakowskie Przedmieście,
3. Zamek Królewski, 4. Pałac w Wilanowie, 5. Sobór
Prawosławny, 6. Teatr Letni w Ogrodzie Saskim, 7. Kościół
Ewangelicko-Reformowany (jedyna karta wydana w
poziomie). Wszystkie sześć kart przywiozłem z Paryża na
przełomie lat 1975-1980. Karty są nie zapisane, bez
korespondencji i znaczków na rewersach. Posiadają tylko
napisy rosyjskie, a w lewym górnym rogu jest wydrukowany
carski dwugłowy orzeł. W 2004 roku nabyłem w Wilnie siódmą
tego typu kartę, która
przedstawia w
poziomym nadruku na awersie Kościół Ewangelicko –
Reformowany. I jakie było moje zdziwienie jak po drugiej
stronie tej karty zobaczyłem zapisany atramentem odręczny
tekst w języku polskim o następującej treści: „Na
pamiątkę dla Tadzika od Jadzi Warszawa 6. august.
1895.” I cóż by to mogło oznaczać ? Chyba to, że
właśnie w/w pocztówka ma najstarsze datowanie z
opisywanych, co prawda nie potwierdzone pocztowo ale
wszystko wskazuje na to, że tak jest. Analizując całą
serię tych samych kart z Rygi, można dojść do wniosku,
że mogły być one prawdopodobnie drukowane
w tym samym czasie albo może nawet wcześniej, co
pocztówki Edwarda Chodowieckiego.
Ciekawostką serii pocztówek wydanej przez Schulza, która
jest w moim posiadaniu, jest także i to, że śledząc od
wielu lat liczne aukcje krajowe, a ostatnio i zagraniczne
(przez internet), nigdy nie spotkałem się z
tego typu pocztówkami warszawskimi sygnowanymi
nazwiskiem K. Schulz. Nie ma też nazwiska
K. Schulza w
ogromnym spisie nakładców, jaki opracował Jerzy
Morgulec. Po wnikliwym przeanalizowaniu dwóch kompletów
kart tj.
serii Edwarda Chodowieckiego oraz K. Schulza i ich porównaniu
ze sobą wynika, że wszystkie te karty mają wspólne
cechy takie jak: identyczna gramatura papierowa, ten sam
styl winiety kwiatowej umieszczonej w centralnej części
karty na awersie, w ten sam sposób pod winietą
umieszczone są nazwiska
wydawców wydrukowane czcionką składającą się z dużych
liter, karty przedstawiają prawie te same zbanalizowane
gmachy warszawskie, Zamek Królewski, Ratusz, nie są
numerowane ani ocenzurowane. Co je natomiast różni od
siebie, wymiary pocztówki Schulza są minimalnie większe
od pocztówek Chodowieckiego myślę, że jest to kwestia
niedokładnego przycięcia, adresy na rewersach u
Chodowieckiego są drukowane w trzech językach rosyjskim,
angielskim i francuskim natomiast na pocztówkach Schulza
na rewersie jest tylko język rosyjski oraz jest
wydrukowany w lewym górnym rogu carski dwógłowy orzeł,
którego nie ma u Chodowieckiego. Podpisy na awersach u
Chodowieckiego są tylko w języku francuskim, u Schulza są
po polsku i francusku. Chodowieckiego seria składała się
z pięciu kart, Schulza z przynajmniej siedmiu. Reasumując
można wyciągnąć z tych porównań i analizy
posiadanego materiału następujące wnioski, że zarówno jedna jak i druga seria
pocztówek była drukowana w niewielkim odstępie
czasowym, wskazują na to zapisy korespondencji oraz
stemple pocztowe z datami i znaczkami, nie wiadomo tylko
dokładnie, która z tych serii była wydana wcześniej i kto od kogo podpatrzył wzory do naśladowania jedno jest
pewne, że obie te serie są pierwszymi i najstarszymi
pocztówkami warszawskimi wydanymi
na początku lat 90-tych XIX wieku, poza granicami
kraju jedna w Rydze, a druga chyba w Paryżu. Jeśli ktoś
z Państwa interesuje się historią warszawskiej karty
pocztowej i miałby na ten temat jakieś dodatkowe
informacje lub materiały, zwłaszcza dotyczące K.
Schulza, bardzo bym prosił o maila w tej sprawie na
adres: jacek@asekurator2000.com.pl Wszystkie
karty, o których pisałem i które zostały
zreprodukowane na mojej varsavianistycznej stronie
www.varsaviana.waw.pl
w internecie, nie mogą być rozpowszechniane ani w
jakikolwiek sposób wykorzystywane bez mojej zgody.
Literatura:
Pod
redakcją Pawła Banasia „Aksjosemiotyka karty pocztowej
II” wydawnictwo Uniwersytet Wrocławski i Korporacja
Polonia, Warszawa 2004 rok,
Jacek Jackowski
„Filokartysta”, nr 3/5, Warszawa 1996 rok,
Jerzy Morgulec
„Słownik nakładców i wydawców pocztówek na ziemiach
polskich oraz poloników”, Warszawa 2001-2004.
Jacek
Snopczyński fragment opracowania z katalogu "moje
najstarsze pocztówki warszawskie", Warszawa 2005.
|